Natural, organizational and economic conditions for development of family farms in the podlasie voivodeship
No Thumbnail Available
Date
2013
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
Abstract
Description
The condition for agricultural farms to survive on the market is modernization of the workshop and building competitive potential. The basis for this is the process of reproduction of production resources, which, on one hand, determines the level and
rate of growth of agricultural production, and on the other, determines the capabilities of implementing technical and biological advancements in production. To keep up with the competition, agricultural farms must take on the challenge of modernizing
production processes. The essence of the process of agricultural farm modernization is that a part of income is allocated to investments that multiply income and give rise to new investments. This unique type of feedback constitutes the basic developmental mechanism of a farm. he goal of the paper was to identify organizational, production, and economic conditions for the development of farms during the period of their functioning in union structures, as well as to indicate the farms in which growth processes occurred and those in which such changes can be expected in the future. The assumption that obtained income and investment activity determine a farm’s developmental capability was accepted. Farms in the Podlaskie voivodeship that continuously participated
in the Polish FADN over the years 2005–2010 were studied. Analysis was conducted in two stages. In the first stage, which was realized during the years 2005–2007, the capabilities of farms to develop were analyzed with the application of logit analysis.
In this way, progressive, non-progressive, potentially progressive farms were distiguished. The second stage of studies was based on an analysis of the changes that took place in farms within the distinguished groups during the next period, encompassing
the years 2008–2010. The aim of this was to study how decisions made during the first period influenced the organization of farms and their production and economic results in consecutive years and whether they brought about growth effects.
Indexes for production and economic assessment were calculated according to generally accepted methodology. Farming effectiveness was assessed based on an index-based assessment of the financial condition of farms. In order to determine the perspective for the functioning of farms in the future, their property state and property structure were studied, and the rate of fixed asset reproduction was calculated – an index that inform of the type of reproduction taking place in a farm. The organization of the agricultural production of the studied farms evolved over time, adapting to variable macroeconomic conditions with consideration of the natural conditions of agricultural production in the Podlasie voivodeship. Besides market-related factors, these changes were the result of strategic decisions made by farmers. After 2004, the Common Agricultural Policy played a large role. Support of farms with union funds resulted in intensification of activity in the scope of their modernization. The scale of changes was not the same in all farms, however. It was mostly determined by the size of the farm and the direction of its activity. Studies indicate a progressing process of farm polarization in terms of their economic activity and capabilities of development. Units with a high production potential, strong ties to the market, and a high capability of extended reproduction are being strengthened. There are also farms that are joining the group of developmental farms as a result of the appropriate organizational changes and support from the government. During the
studied period, these farms increased their land and capital resources. The changes that have taken place in the crop structure indicate adaptation of farm organization to the needs of livestock production. The surface of fodder plant crops has been successively increasing, mainly including corn for green fodder. The share of fodder crops grew from 3,6% in 2005 to 8,7% in 2010 on average in the entire population, with clear diversification depending on farm groups. Sugar beet crops were successively diminished in all farms. Natural conditions were successfully used in this case to develop livestock production, particularly dairy cattle breeding. Developmental farms were characterized by the greatest intensity of production, and they also used technologies that ensured the highest value of the surplus of direct agricultural produce. Modernization processes were linked to the level of income from agriculture. The greatest level of income per farm and per employee was generated by developmental farms, and in these farms, investment processes were also the most advanced. Both developmental and potentially developmental farms were characterized by a capability to reproduce fixed assets, however, in the first case, the capabilities of development were significantly higher, the rate of fixed asset reproduction ranged from 2,83 to 6,92% depending on the year. In low-income farms, the capabilities for reproduction were very limited. The rate of property reproduction was negative. Only developmental farms were characterized by profitability of own equity over the entire period of the study. Public support in the form of funds directed to farms within the framework of Common Agricultural Policy instruments has caused significant improvement of the economic situation of all farm groups, however the role of these funds differed between individual farms. Only developmental farms were characterized by a capability to generate income at the parity level, and they would also have achieved this level of income without external support. In this case, public funds improved this result. In potentially developmental farms, public support contributed to the improvement of their financial results, and further improvement can be expected over a longer perspective. The high share of preferential credit in the structure of investment financing combined with subsidies were, in this case, the impulse for long-term decisions that brought about effects in the form of modernization processes. The market activity and economic strength of this group of farms grew. The greatest dependency of income on public funds was observed in farms recognized as non-developmental. In an extreme case, if these farms were deprived of this form of support, they would have a negative financial result.
Specialization of production is favorable for improving farming results. Farms with specific directions of production have achieved income at a parity level or higher over the entire period of study and also exhibited the capability of extended reproduction of production assets. However, mixed farms were characterized by a permanent inability to generate income at a level allowing for an acceptable level of consumption and accumulation. Changes in organization and production results indicate that farm specialization is progressing. Farms that carried out modernizing changes adapting them to a chosen direction of production during the earlier period increased the scale of homogenous production in the following years. This resulted in an improvement of economic results.
Worsening financial results in the years 2008–2009 in all farm groups indicate their susceptibility to changing market conditions. This even applies to units with advanced investment processes.
Warunkiem utrzymania się gospodarstw rolnych na rynku jest unowocześnianie warsztatu pracy i budowanie potencjału konkurencyjnego. Podstawą ku temu jest proces reprodukcji zasobów wytwórczych, który wyznacza z jednej strony poziom i tempo wzrostu produkcji rolniczej, a z drugiej decyduje o możliwościach wdrażania postępu technicznego i biologicznego do produkcji. Aby sprostać konkurencji, gospodarstwa rolne muszą podejmować wyzwania modernizacyjne procesów wytwórczych. Istotą procesu modernizacji gospodarstw rolnych jest przeznaczanie części dochodów na inwestycje pomnażające dochód i dające początek nowym inwestycjom. To swoiste sprzężenie zwrotne stanowi podstawowy mechanizm rozwojowy gospodarstwa rolnego. Celem pracy było rozpoznanie uwarunkowań organizacyjnych i produkcyjno-ekonomicznych rozwoju gospodarstw rolnych w okresie funkcjonowania w strukturach unijnych oraz wskazanie, w których gospodarstwach wystąpiły procesy wzrostowe, a w których takich przemian można oczekiwać w przyszłości. Przyjęto założenie, że o zdolności do rozwoju gospodarstw decydują przede wszystkim uzyskiwane dochody i działalność inwestycyjna. Badaniami objęto gospodarstwa rolne województwa podlaskiego, które w latach 2005–2010 uczestniczyły nieprzerwanie w polskim FADN. Analizę przeprowadzono w dwóch etapach. W pierwszym etapie, obejmującym lata 2005–2007, dokonano oceny zdolności gospodarstw rolnych do rozwoju z zastosowaniem analizy logitowej. W ten sposób wydzielono gospodarstwa rozwojowe, nierozwojowe i potencjalnie rozwojowe. Drugi etap badań polegał na analizie zmian, jakie dokonały się w gospodarstwach rolnych w wyodrębnionych grupach w następnym okresie obejmującym lata 2008–2010. Chodziło bowiem o zbadanie, jak decyzje podjęte w pierwszym okresie wpłynęły na organizację gospodarstw i ich wyniki produkcyjno-ekonomiczne w kolejnych latach i czy przyniosły efekty wzrostowe. Wskaźniki oceny produkcyjno-ekonomicznej obliczono według powszechnie przyjętej metodyki. Efektywność gospodarowania oceniono na podstawie wskaźnikowej oceny kondycji finansowej gospodarstw rolnych. W celu określenia perspektyw funkcjonowania gospodarstw w przyszłości zbadano ich stan majątkowy, strukturę majątku oraz obliczono stopę reprodukcji majątku trwałego – wskaźnik informujący o rodzaju reprodukcji występującej w gospodarstwie rolnym. Organizacja produkcji rolniczej badanych gospodarstw ewaluowała w czasie, dostosowując się do zmiennych uwarunkowań makroekonomicznych przy uwzględnieniu naturalnych warunków produkcji rolniczej w województwie podlaskim. Poza czynnikami natury rynkowej zmiany te były skutkiem decyzji strategicznych podejmowanych przez rolników. Po 2004 r. dużą rolę odegrała Wspólna Polityka Rolna. Zasilenie gospodarstw rolnych środkami unijnymi wpłynęło na intensyfikację działań w zakresie ich modernizacji. Skala przemian nie była jednak we wszystkich gospodarstwach jednakowa. W największym stopniu była ona zdeterminowana wielkością gospodarstwa oraz kierunkiem prowadzonej działalności. Badania wskazują na postępujący proces polaryzacji gospodarstw rolnych pod względem ich aktywności ekonomicznej i możliwości rozwoju. Następuje wzmocnienie jednostek o dużym potencjale produkcyjnym, o silnych powiązaniach z rynkiem, zdolnych do reprodukcji rozszerzonej. Istnieją też gospodarstwa, które przy odpowiednich zmianach organizacyjnych i wsparciu ze strony państwa powiększą grupę gospodarstw rozwojowych. W badanym okresie gospodarstwa te powiększyły zasoby ziemi i kapitału. Zmiany, jakie dokonały się w strukturze zasiewów wskazują na dostosowywanie organizacji gospodarstw do potrzeb produkcji zwierzęcej. Sukcesywnie zwiększała się powierzchnia uprawy roślin pastewnych, w tym głównie kukurydzy na zielonkę. Udział roślin pastewnych zwiększył się z 3,6% w 2005 r. do 8,7% w 2010 r. średnio w całej populacji, przy wyraźnym zróżnicowaniu w zależności od grupy gospodarstw. We wszystkich gospodarstwach sukcesywnie wygasała uprawa buraka cukrowego. Naturalne warunki zostały z powodzeniem wykorzystane do rozwoju produkcji zwierzęcej, szczególnie chowu bydła mlecznego. Najwyższą intensywnością produkcji charakteryzowały się gospodarstwa rozwojowe; one też stosowały technologie, które zapewniały najwyższą wartość nadwyżki bezpośredniej produkcji rolniczej. Procesy modernizacyjne były powiązane z poziomem dochodu rolniczego. Najwyższy poziom dochodu w odniesieniu do gospodarstwa i osoby zatrudnionej generowały gospodarstwa rozwojowe; tam też procesy inwestycyjne były najbardziej zaawansowane. Zdolnością do odtwarzania majątku trwałego charakteryzowały się zarówno gospodarstwa rozwojowe, jak i potencjalnie rozwojowe, jednak w pierwszym przypadku możliwości rozwoju były znacznie większe, stopa reprodukcji majątku trwałego wynosiła od 2,83 do 6,92% w zależności od roku. W gospodarstwach o niskich dochodach możliwości reprodukcji były bardzo ograniczone. Stopa reprodukcji majątku był ujemna. Rentownością kapitału własnego w całym okresie badawczym charakteryzowały się tylko gospodarstwa rozwojowe. Wsparcie publiczne w postaci środków kierowanych do gospodarstw rolnych w ramach instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej spowodowało istotną poprawę sytuacji ekonomicznej wszystkich grup gospodarstw, inna jednak była rola tych środków w poszczególnych gospodarstwach. Zdolnością do generowania dochodu na poziomie parytetowym charakteryzowały się tylko gospodarstwa rozwojowe, które ten poziom dochodu osiągnęłyby również bez wsparcia zewnętrznego. Środki publiczne w tym przypadku wynik ten poprawiły. W gospodarstwach potencjalnie rozwojowych wsparcie publiczne przyczyniło się do poprawy wyniku finansowego i w dłuższej perspektywie czasowej można oczekiwać dalszej jego poprawy. Wysoki udział kredytu preferencyjnego w strukturze finansowania inwestycji w połączeniu z dotacją były, w tym przypadku, impulsem dla decyzji perspektywicznych, które przyniosły efekty w postaci procesów modernizacyjnych. Wzrosła aktywność rynkowa i siła ekonomiczna tej grupy gospodarstw. Największe uzależnienie dochodu od środków publicznych wystąpiło w gospodarstwach uznanych za nierozwojowe. Pozbawienie gospodarstw tej formy wsparcia w skrajnym przypadku skutkowałoby ujemnym wynikiem finansowym. Poprawie wyników gospodarowania sprzyja specjalizacja produkcji. Gospodarstwa o sprecyzowanych kierunkach produkcji uzyskały w całym badanym okresie dochody na poziomie parytetowym, a nawet wyższym; wykazały się też zdolnością do reprodukcji rozszerzonej majątku produkcyjnego. Natomiast gospodarstwa typu mieszane charakteryzowały się trwałą niezdolnością do generowania dochodu w wysokości pozwalającej na akceptowalny poziom konsumpcji i akumulację. Zmiany w organizacji oraz wyniki produkcyjne świadczą o pogłębianiu się specjalizacji gospodarstw rolnych. Gospodarstwa, które we wcześniejszym okresie przeprowadziły zmiany modernizacyjne dostosowujące do obranego kierunku produkcji, w kolejnych latach zwiększyły skalę jednorodnej produkcji. Wpłynęło to na poprawę wyników ekonomicznych. Pogorszenie wyników finansowych w latach 2008–2009 we wszystkich grupach gospodarstw świadczy o ich wrażliwości na zmiany koniunktury gospodarczej. Dotyczy to nawet jednostek o zaawansowanych procesach inwestycyjnych.
Warunkiem utrzymania się gospodarstw rolnych na rynku jest unowocześnianie warsztatu pracy i budowanie potencjału konkurencyjnego. Podstawą ku temu jest proces reprodukcji zasobów wytwórczych, który wyznacza z jednej strony poziom i tempo wzrostu produkcji rolniczej, a z drugiej decyduje o możliwościach wdrażania postępu technicznego i biologicznego do produkcji. Aby sprostać konkurencji, gospodarstwa rolne muszą podejmować wyzwania modernizacyjne procesów wytwórczych. Istotą procesu modernizacji gospodarstw rolnych jest przeznaczanie części dochodów na inwestycje pomnażające dochód i dające początek nowym inwestycjom. To swoiste sprzężenie zwrotne stanowi podstawowy mechanizm rozwojowy gospodarstwa rolnego. Celem pracy było rozpoznanie uwarunkowań organizacyjnych i produkcyjno-ekonomicznych rozwoju gospodarstw rolnych w okresie funkcjonowania w strukturach unijnych oraz wskazanie, w których gospodarstwach wystąpiły procesy wzrostowe, a w których takich przemian można oczekiwać w przyszłości. Przyjęto założenie, że o zdolności do rozwoju gospodarstw decydują przede wszystkim uzyskiwane dochody i działalność inwestycyjna. Badaniami objęto gospodarstwa rolne województwa podlaskiego, które w latach 2005–2010 uczestniczyły nieprzerwanie w polskim FADN. Analizę przeprowadzono w dwóch etapach. W pierwszym etapie, obejmującym lata 2005–2007, dokonano oceny zdolności gospodarstw rolnych do rozwoju z zastosowaniem analizy logitowej. W ten sposób wydzielono gospodarstwa rozwojowe, nierozwojowe i potencjalnie rozwojowe. Drugi etap badań polegał na analizie zmian, jakie dokonały się w gospodarstwach rolnych w wyodrębnionych grupach w następnym okresie obejmującym lata 2008–2010. Chodziło bowiem o zbadanie, jak decyzje podjęte w pierwszym okresie wpłynęły na organizację gospodarstw i ich wyniki produkcyjno-ekonomiczne w kolejnych latach i czy przyniosły efekty wzrostowe. Wskaźniki oceny produkcyjno-ekonomicznej obliczono według powszechnie przyjętej metodyki. Efektywność gospodarowania oceniono na podstawie wskaźnikowej oceny kondycji finansowej gospodarstw rolnych. W celu określenia perspektyw funkcjonowania gospodarstw w przyszłości zbadano ich stan majątkowy, strukturę majątku oraz obliczono stopę reprodukcji majątku trwałego – wskaźnik informujący o rodzaju reprodukcji występującej w gospodarstwie rolnym. Organizacja produkcji rolniczej badanych gospodarstw ewaluowała w czasie, dostosowując się do zmiennych uwarunkowań makroekonomicznych przy uwzględnieniu naturalnych warunków produkcji rolniczej w województwie podlaskim. Poza czynnikami natury rynkowej zmiany te były skutkiem decyzji strategicznych podejmowanych przez rolników. Po 2004 r. dużą rolę odegrała Wspólna Polityka Rolna. Zasilenie gospodarstw rolnych środkami unijnymi wpłynęło na intensyfikację działań w zakresie ich modernizacji. Skala przemian nie była jednak we wszystkich gospodarstwach jednakowa. W największym stopniu była ona zdeterminowana wielkością gospodarstwa oraz kierunkiem prowadzonej działalności. Badania wskazują na postępujący proces polaryzacji gospodarstw rolnych pod względem ich aktywności ekonomicznej i możliwości rozwoju. Następuje wzmocnienie jednostek o dużym potencjale produkcyjnym, o silnych powiązaniach z rynkiem, zdolnych do reprodukcji rozszerzonej. Istnieją też gospodarstwa, które przy odpowiednich zmianach organizacyjnych i wsparciu ze strony państwa powiększą grupę gospodarstw rozwojowych. W badanym okresie gospodarstwa te powiększyły zasoby ziemi i kapitału. Zmiany, jakie dokonały się w strukturze zasiewów wskazują na dostosowywanie organizacji gospodarstw do potrzeb produkcji zwierzęcej. Sukcesywnie zwiększała się powierzchnia uprawy roślin pastewnych, w tym głównie kukurydzy na zielonkę. Udział roślin pastewnych zwiększył się z 3,6% w 2005 r. do 8,7% w 2010 r. średnio w całej populacji, przy wyraźnym zróżnicowaniu w zależności od grupy gospodarstw. We wszystkich gospodarstwach sukcesywnie wygasała uprawa buraka cukrowego. Naturalne warunki zostały z powodzeniem wykorzystane do rozwoju produkcji zwierzęcej, szczególnie chowu bydła mlecznego. Najwyższą intensywnością produkcji charakteryzowały się gospodarstwa rozwojowe; one też stosowały technologie, które zapewniały najwyższą wartość nadwyżki bezpośredniej produkcji rolniczej. Procesy modernizacyjne były powiązane z poziomem dochodu rolniczego. Najwyższy poziom dochodu w odniesieniu do gospodarstwa i osoby zatrudnionej generowały gospodarstwa rozwojowe; tam też procesy inwestycyjne były najbardziej zaawansowane. Zdolnością do odtwarzania majątku trwałego charakteryzowały się zarówno gospodarstwa rozwojowe, jak i potencjalnie rozwojowe, jednak w pierwszym przypadku możliwości rozwoju były znacznie większe, stopa reprodukcji majątku trwałego wynosiła od 2,83 do 6,92% w zależności od roku. W gospodarstwach o niskich dochodach możliwości reprodukcji były bardzo ograniczone. Stopa reprodukcji majątku był ujemna. Rentownością kapitału własnego w całym okresie badawczym charakteryzowały się tylko gospodarstwa rozwojowe. Wsparcie publiczne w postaci środków kierowanych do gospodarstw rolnych w ramach instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej spowodowało istotną poprawę sytuacji ekonomicznej wszystkich grup gospodarstw, inna jednak była rola tych środków w poszczególnych gospodarstwach. Zdolnością do generowania dochodu na poziomie parytetowym charakteryzowały się tylko gospodarstwa rozwojowe, które ten poziom dochodu osiągnęłyby również bez wsparcia zewnętrznego. Środki publiczne w tym przypadku wynik ten poprawiły. W gospodarstwach potencjalnie rozwojowych wsparcie publiczne przyczyniło się do poprawy wyniku finansowego i w dłuższej perspektywie czasowej można oczekiwać dalszej jego poprawy. Wysoki udział kredytu preferencyjnego w strukturze finansowania inwestycji w połączeniu z dotacją były, w tym przypadku, impulsem dla decyzji perspektywicznych, które przyniosły efekty w postaci procesów modernizacyjnych. Wzrosła aktywność rynkowa i siła ekonomiczna tej grupy gospodarstw. Największe uzależnienie dochodu od środków publicznych wystąpiło w gospodarstwach uznanych za nierozwojowe. Pozbawienie gospodarstw tej formy wsparcia w skrajnym przypadku skutkowałoby ujemnym wynikiem finansowym. Poprawie wyników gospodarowania sprzyja specjalizacja produkcji. Gospodarstwa o sprecyzowanych kierunkach produkcji uzyskały w całym badanym okresie dochody na poziomie parytetowym, a nawet wyższym; wykazały się też zdolnością do reprodukcji rozszerzonej majątku produkcyjnego. Natomiast gospodarstwa typu mieszane charakteryzowały się trwałą niezdolnością do generowania dochodu w wysokości pozwalającej na akceptowalny poziom konsumpcji i akumulację. Zmiany w organizacji oraz wyniki produkcyjne świadczą o pogłębianiu się specjalizacji gospodarstw rolnych. Gospodarstwa, które we wcześniejszym okresie przeprowadziły zmiany modernizacyjne dostosowujące do obranego kierunku produkcji, w kolejnych latach zwiększyły skalę jednorodnej produkcji. Wpłynęło to na poprawę wyników ekonomicznych. Pogorszenie wyników finansowych w latach 2008–2009 we wszystkich grupach gospodarstw świadczy o ich wrażliwości na zmiany koniunktury gospodarczej. Dotyczy to nawet jednostek o zaawansowanych procesach inwestycyjnych.
Keywords
agricultural farm, development, production organization, property reproduction, specialization, gospodarstwo rolne, rozwój, organizacja produkcji, reprodukcja majątku, specjalizacja
Citation
Monografie i Rozprawy Naukowe, 41, ss. 135