Ocena ryzyka strat fosforu z użytków rolnych w Polsce
Loading...
Date
2024
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
Abstract
Fosfor, będący pierwiastkiem biogennym, jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i plonowania roślin. Gleba stanowi rezerwuar fosforu, pochodzącego zarówno z naturalnych procesów geologicznych, jak i z działalności człowieka, np. stosowania nawozów organicznych i mineralnych. Większość światowych zasobów fosforytów, głównego surowca do produkcji nawozów fosforowych, jest skoncentrowana w zaledwie kilku krajach, co budzi obawy o globalne bezpieczeństwo żywnościowe. Nadmierne nawożenie może jednak prowadzić do przekroczenia zdolności sorpcyjnej gleby, skutkując stratami fosforu. Straty te są wynikiem zarówno działalności człowieka, jak i naturalnych procesów, takich jak spływ powierzchniowy, wymywanie czy erozja. Efektywne zarządzanie fosforem w rolnictwie ma więc kluczowe znaczenie nie tylko dla gospodarki, ale także dla ochrony środowiska, zwłaszcza w kontekście zanieczyszczenia basenu Morza Bałtyckiego. Celem rozprawy była ocena wysycenia gleby fosforem oraz analiza ryzyka erozyjnych strat fosforu z użytków rolnych do wód. Analizowano miary położenia i rozproszenia badanych wskaźników fosforu. Przedstawiono zależności między zawartością fosforu przyswajalnego a stopniem wysycenia gleby fosforem, wyznaczonym metodami Mehlich 3 i ze szczawianem amonu. Ponadto, analizowano zależności między glebowymi wskaźnikami fosforowymi a zawartością fosforanów w płytkich wodach glebowo-gruntowych, określając bezpieczne dla wód poziomy fosforu w glebie. Przeciętna zawartość fosforu w glebie, oznaczona metodą Mehlich 3, wyniosła 121 mg/kg, a metodą ze szczawianem amonu 393,9 mg/kg. Wysycenie gleb fosforem, określone metodą Mehlich 3, wyniosło przeciętnie 14,1%, natomiast metodą ze szczawianem amonu 0,021. Bezpieczny stopień wysycenia gleby fosforem oznaczony metodą Mehlich 3 w Polsce wyniósł 21,18%, a bezpieczny poziom fosforu w glebie 150,34 mg/kg. Niskie współczynniki korelacji między wskaźnikami glebowymi a zawartością fosforu w wodach dowiodły, że wysycenie gleb fosforem nie jest wiarygodnym wskaźnikiem ryzyka strat fosforu. Uzyskane wyniki badań własnych sugerują, że na wielkość emisji fosforu z użytków rolnych do wód wpływ ma nie tylko sam stan fosforowy gleby, ale również czynniki regulujące transport fosforu i należy je również uwzględniać w procesie szacowania ryzyka strat, co też w kolejnych analizach uczyniono. W dalszych rozdziałach pracy zaprezentowano wyniki zasobności gleb w fosfor, ocenę erozji wodnej przy użyciu równania RUSLE, a także ocenę erozyjnych strat fosforu. Sumaryczne straty fosforu z użytków rolnych w Polsce wyniosły 3 418 t/rok, co odpowiada 0,20 kg/ha/rok. Największe straty odnotowano w województwach lubelskim (450 t/rok) i małopolskim (430 t/rok). Największe jednostkowe rozpraszanie fosforu na drodze erozji wodnej zaobserwowano w województwach małopolskim (0,51 kg/ha/rok), świętokrzyskim (0,39 kg/ha/rok) i podkarpackim (0,37 kg/ha/rok). Przeprowadzone badania potwierdzają, że straty fosforu z użytków rolnych w Polsce są determinowane przez erozję wodną powierzchniową. Zaprezentowany model oceny ryzyka strat fosforu może pomóc identyfikować obszary szczególnie narażone na straty fosforu.
Description
Keywords
straty fosforu, stopień wysycenia gleby fosforem, erozja wodna, erozyjne straty fosforu, Mehlich 3